Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen bileğildir. Tüze, cemiyet zarfında insanoğluın gerçekten nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Adalet değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vurunmak, toplumsal ömürın gerçekleşmesini yağdırmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, kategorik dürüst kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet zarfında insanoğluın gidiş ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte haklar, kişioğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tip, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan reylerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini yağdırmak için konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın hepsidür. Elan geniş bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş toplumsal evetşyalnız düzenidir. Tüze Kelime Medlulı Tüze kelimesi Arabi “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğru” kelimesinin çoğkebir “ah’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na gereğince haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mazmunında da kullanılır. Uygulayım Medlulı Tüze dönemden döneme değiştiği derunin hala doyurucu bir teşhism binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) destelanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi zarfında esas olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri laf düz kısmına Özel Tüze, eşhas ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara iye olmasıdır. Tüze kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misal nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze düzında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları dikilmek derunin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve varlık cezaları; temel hukukunda siyasetten men, fırka kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları gibi muaddel haklar dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasal reyleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal ömürı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş zarfında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Içtimai İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun teamül amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile cemiyet zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın binasından meydana gelen ihtiyaçlarını muhaliflamaya çallıkışır. Tüze bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni ömürın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın katıksız binasına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına birebir başlamak zorundadır. Tüze önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile bağlıdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Adalet Tüze bu fonksiyonu ile belli bir aranjman altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak essah kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki muaddel anlamda kullanılır. Adalet esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet mazmunında şahsi bir özelliği deyimler. Isim her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tesviye etmek uğrunda daimî ve bileğhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar düzında hukuki valör olarak kal konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete derunindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini deruneren kurallar eksiksizü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunmuş olduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Tüze bir cemiyet düzenini derunerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzumlu mevcut düzeni korumak, gerekse onu bileğhizmettirmeyi meşrulaştırmak derunin her hengâm adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta muhalifmıza kurulu haklar düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim haklar mazmunında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut haklar düzenlerinin kendisine birebir olup olmadığı açısından bir valör ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve negatif muhaliflıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon abra zarfında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Alışılagelen olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşyalnız uyacak, hem bile bu toplumsal ömürın barış zarfında sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü sağlamaya çallıkışacaktır.